Qazi Muhammed, 1 Mayıs 1893’te Mahabad’da doğmuş, köklü bir Sünni Kürt ailesine mensup dini ve siyasi bir liderdi. 20. yüzyılın ortalarında Kürt halkının bağımsızlık ve özerklik mücadelesine damga vurdu. İran Kürdistanı Demokratik Partisi’ni kurarak, Kürt halkının siyasal örgütlenmesinde öncü bir rol üstlendi.
MAHABAD CUMHURİYETİ VE KÜRT HALKINA ETKİSİ
Qazi Muhammed, Sovyetler Birliği’nin desteğiyle Ocak 1946’da Mahabad Cumhuriyeti’ni kurdu. Bu devlet, modern Kürt tarihinde ilk resmi Kürt cumhuriyeti olarak kabul edilir. Cumhuriyetin başkanı olarak atanan Qazi Muhammed, halkın eğitim, kültür ve siyasi haklarını geliştirmeyi hedefleyen bir politika izledi.
Cumhuriyet döneminde Kürtçe eğitim yaygınlaştırıldı, yerel basın güçlendirildi ve Kürt kimliği resmi düzeyde tanındı. Irak Kürt hareketinin liderlerinden Mustafa Barzani, bu süreçte Mahabadordusunun başkomutanı olarak görev yaptı. Bu birliktelik, Kürt halkı arasında uluslararası dayanışmanın ilk somut örneklerinden biri oldu.
CUMHURİYETİN YIKILIŞI VE QAZİ MUHAMMED’İN İDAM EDİLİŞİ
Mahabad Cumhuriyeti, yalnızca bir yıl ayakta kalabildi. 1947’de Sovyetler Birliği’nin İran’dan çekilmesiyle birlikte İran merkezi hükümeti bölgeye müdahale etti. Mahabad Cumhuriyeti dağıtıldı, yöneticileri tutuklandı. Qazi Muhammed, vatana ihanet suçlamasıyla yargılandı ve 31 Mart 1947’de Mahabad meydanında idam edildi.
İdamı, Kürt halkı için büyük bir yas ve aynı zamanda bir direniş sembolü haline geldi. Qazi Muhammed’in ölümü, Kürt hareketinde uzun yıllar unutulmayacak bir iz bıraktı.
AİLESİ VE MÜCADELENİN DEVAMI
Qazi Muhammed’in ailesi de Kürt hareketinde aktif roller üstlendi. Oğlu Ali Qazi, yaşamı boyunca Kürt davası için çalıştı. Kızı EfatGhazi ise 1990 yılında İsveç’te bombalı bir mektupla öldürüldü; bu olay, hala İran istihbaratına bağlanan bir siyasi suikast olarak değerlendiriliyor.
Bugün hala Mahabad Cumhuriyeti ve Qazi Muhammed’in mücadelesi, Kürt halkı için bağımsızlık ve özgürlük arayışının önemli tarihi referanslarından biri olmayı sürdürüyor.
