İslam tarihinin en önemli isimlerinden Harezmi, çalışmalarıyla sadece doğu ve İslam düşünce dünyasına değil, modern düşünce dünyasına da şekil vermiş bir isim.
İslamiyetin ortaya çıkışı ve yayılışından bir yüzyıl civarı sonra yaşadığı bilinen Harezmi, kendisinden sonra gelecek Cezeri, Biruni, İbn-i Sina ve Farabi gibi aydınlara da ışık tutmasıyla önemli bir yere sahiptir.
Harezmi ülkemizde çoğunlukla "sıfırın mucidi" olarak bilinmektedir. Hem tarih hem de matematik derslerinde anlatılmaktadır. Oysaki kendisinin hayatına ve çalışmalarına bakıldığında çok daha fazlasına rastlamak mümkündür.
Peki hem coğrafyamızın hem de dünya tarihinin en büyük bilginlerinden Harezmi kimdir? Düşünce ve bilim dünyasına katkıları neler? Harezmi matematik alanında nasıl çalışmalar yaptı, yazımızda derledik.
Harezmi Kimdir?
Tam ismi Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî olan Harezmi, sekizinci yüzyılın sonlarına doğru dünyaya gelmiştir. Harezmi, dokuzuncu yüzyılın ortasına kadar dünya tarihine damga vurmuş bir bilim adamıdır.
Kendisinin hayatıyla ilgili elimizdeki bilgiler, 780 yılında şu anda Özbekistan sınırlarında yer alan Harezm kentinde dünyaya geldiğini gösteriyor. İslamiyet'in altın çağının en önemli kentlerinden Harezm, bu büyük bilginin ismini veren ve hayatını etkileyen kenttir.
780-850 yılları arasında yetmiş yıl kadar yaşadığı tahmin edilen Harezmi, matematik, astronomi, coğrafya alanlarında önemli çalışmalar yapmıştır.
Dönemin en önemli bilim merkezi olan Beytü'l Hikme'nin başında yer aldığı bilinen Harezmi, günümüze ulaşan eserlerini büyük ihtimalle burada yazmıştır. Kendisinin hükümdar adına Saray Astronomluğu görevinde bulunduğu da düşünülüyor.
Harezmi’nin Hayatı, Çalışmaları ve Eserleri
Yusuf el Harezmi kimdir sorusunu soracaksak, ilk olarak şu sorunun cevabını düşünmeliyiz: Harezmi bilime hangi noktalarda katkıda bulundu?
Harezmi'nin dünyaya en büyük katkısı bizzat cebiri bulmuş olmasıdır. Günümüzde kısaca "sadeleştirme" olarak bildiğimiz "indirgeme ve dengeleme" yöntemlerini icat eden Harezmi, bu sayede karmaşık denklemlerin nasıl çözülebileceğini tüm dünyaya göstermiştir.
Şimdi gelelim Harezmi kimdir kısaca göz atmaya.
Harezmi’nin Hayatı
Harezmi kimdir ve hayatı nasıl geçmiştir? Kendisinin asıl ismi yukarıda da bahsettiğimiz üzere Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî’dir. Ancak dünya kendisini El Harezmi olarak tanımaktadır.
Şu anda Özbekistan'a bağlı olan Horasan bölgesinin Harezm şehrinde dünyaya gelen Harezmi, temel eğitimini burada almıştır. Temel eğitiminin ardından Bağdat'ta daha gelişmiş bilim merkezlerinin olduğunu öğrenen Harezmi, gençliğinin ardından Bağdat'a yerleşir.
Bağdat'a yerleşmesinin akabinde dönemin Abbasi hükümdarı Mem'un ile tanışır Harezmi. Hükümdar tarafından zekası ile dikkat çeken Harezmi, sonuç olarak Bağdat Saray Kütüphanesi'nde görevlendirilir.
Bu kütüphane, Antik Çağ medeniyetlerine ait eserleri içinde barındıran, önemli bir kütüphanedir.
Harezmi’nin Çalışmaları
Bağdat Saray Kütüphanesi’nde görev almasının akabinde daha geniş kaynaklara ulaşabilen Harezmi, erken dönem çalışmalarının çoğunu bu kütüphanede vermiştir. Kendisi bu çalışmalarıyla önemli bir gökbilimci ve matematikçi olarak tanınmıştır
Harezmi'nin en önemli eserlerinden biri hiç şüphesiz ki De Numero Indorum isimli kitabıdır. Dilimize kaba anlamıyla "Hint Rakamları Hakkında" olarak çevrilebilecek bu kitap sayesinde Romen rakamları yerine günümüzde kullandığımız Hint rakamları literatüre girmiştir.
Bu kitabıyla Batı matematik ve bilim dünyasını kökten etkileyen Harezmi'nin kendine has hesaplama sistemi "algorism" olarak adlandırılmıştır. Bu açıdan kendisi algoritmanın da babasıdır. Zaten ismi bazı kaynaklarda "Algoritmi, Alkarismi" olarak da geçer.
Harezmi’nin Matematik Alanındaki Çalışmaları
Harezmi’nin en önemli eseri ise dünyayı günümüzde bildiğimiz anlamda cebir ile tanıştıran El-Cebr ve’l Mukabele adlı kitabıdır.
Harezmi bu kitabı ile cebirin kurallarını açık bir şekilde ortaya koymuştur. Kendisinin attığı temeller sayesinde cebir ayrı bir bilim dalı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kendisi bu nedenle cebirin babası unvanını taşımaktadır.
Harezmi aynı zamanda sıfır rakamını ve x bilinmeyeninin de mucididir. Kendisinin sıfır rakamını kullanmasının ardından dünyanın çarpma işlemiyle tanıştığı da söylenebilir.
Örneğin eskiden Mısırlılar 300 yazmak için 3 tane 100 işareti kullanırlardı. Sıfırın bulunması sayesinde direkt olarak sıfır ile 300 yazabilmeye başladılar.
Tarihçiler, trigonometrinin temellerini oluşturan sinüs ve kosinüsün de Harezmi tarafından bulunduğunu iddia ederler.
Harezmi’nin Coğrafya ve Astronomi Alanındaki Çalışmaları
Harezmi sadece matematik alanında değil, coğrafya ve astronomi alanlarında da yetkin bir bilgindir. Kendisi 828 ve 829 yıllarında yapılan dönence gözlemlerine de katılmıştır.
Kendisinin astronomi hakkında Zij el-Sindhindt isimli bir eseri bulunmaktadır. Dilimize kabaca Siddhanta'nın Astronomi Tabloları olarak çevrilebilen kitapta, 166 astronomik önerme yer alır. Kitabın içinde bir sinüs hesaplama tablosu da mevcuttur.
Coğrafya alanında ise Ptolemy'nin coğrafya kitabını düzelterek yeniden yazan Harezmi, 830 yılında 70 bilim insanıyla ortak çalışma yürüterek bir dünya haritasının çizilmesine öncülük etmiştir.
Kendisinin bu alandaki çalışmaları Kitabüürat el-Ard isimli çalışmasında derlenmiştir.
Harezmi’nin Eserleri
Harezmi kimdir eserleri nelerdir sorusunun "Harezmi kimdir" kısmına cevap verdik. Şimdi de kısaca eserlerine bakmalıyız.
Harezmi'nin eserlerinin tamamı günümüze ulaşamamıştır, fakat kendisi o dönem pek çok eseriyle dünya tarihine yön vermiş ve günümüz bilim dünyasının temellerini atmıştır.
Matematik ile ilgili eserleri
- El-Kitab'ul Muhtasar fi'l Hesab'il Cebri ve'l Mukabele
- Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
- El-Mesahat
Astronomi ile ilgili eserleri
- Zîc-ul Harezmî
- Kitab al-Amal bi'l Usturlab
- Kitab'ul Ruhname
Coğrafya ile ilgili eserleri
- Kitab surat al-arz
Tarih ile ilgili eserleri
- Kitab'ul Tarih
