Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne seyahat eden vatandaşlarımız, burada pek çok yaşlı kadının veya erkeğin vücudunda birtakım eski dövmelere rastlamaktadır. Daha çok genç işi olduğu düşünülen dövmelerin yaşlıca insanların vücutlarında ne aradığı sorusunun cevabı ise insanları ilk olarak "deq" kelimesine, oradan da deq nedir sorusuna getirir.
Cevap basit: Deq, kadim bir Kürt geleneğidir. İslamiyet’ten dahi eskisine dayanan bu gelenek, Kürt kadınlarının ve zaman zaman erkeklerinin belli başlı sembolleri vücutlarına işlemesi anlamına gelir. Dövme tarihinin bilinen en eski örneklerinden de biri olduğu düşünülüyor.
Son dönemde maalesef kaybolmaya yüz tutan bu gelenek, bahsettiğimiz üzere yaşlı Kürt kadınlarının kollarında, suratlarında, vücutlarında görünebilir. Peki bu kadim Kürt geleneği tam olarak neyi temsil ediyor? Deq nasıl yapılır ve deq motifleri ne anlama gelir veya Deq yapımı günah mıdır… Tüm sorularınızın cevabı bu yazıda.
Deq Nedir?
Deq ya da diğer adıyla Xal, Kürtlere ait geleneksel dövme kültürüne verilen bir isimdir. Kürtlerin vücutlarına yaptırdıkları bu dövmeler de sonradan direkt olarak Deq ismini almıştır.
Ülkemizde de çalışmalar yapmış olan arkeolojist Jacque de Morgan'a göre Kürt kadınları deqlerin kalıcı olmasına büyük bir önem vermekteydi. Bunun için deq yapımında iğne, pudra veya is kullanılmaktaydı.
Bilinen en eski Deq tarifi, altıncı yüzyılda yaşamış Amidli Aetius isimli bir tarihçiye aittir. Kendisinin deq nasıl yapılır sorusuna verdiği cevap şu şekildedir:
“Biraz çam ağacı (özellikle de kabuğu), bir tutam korozyonlu tunç, biraz öd, bir de zaç yağı ezilip karıştırılıp elekten geçirilir. Diğer tarafta sirkeyle korozyonlu tuncu öğütüp farklı bir karışım daha hazırlanır. Sonra bu iki karışımı bir araya getirmek için biraz pırasa suyu ve biraz da su eklenerek karıştırılır. Önce yapılacak yer pırasa suyuyla yıkanır, sonra kan gelinceye kadar iğnelerle delme suretiyle deri üzerinde bir desen çizilir ve sonra da yukarıdaki karışım zerk edilir.”
Deq motifleri tarihi bir anlama da sahiptir. Çok eskiden Kürt aşiretlerinin her biri farklı sembollere sahipti. Kürtler bu sembolleri deq olarak vücutlarına işlerlerdi, böylece kimin hangi aşiretten olduğu kolaylıkla ayırt edilebilirdi.
İslamiyet’in doğuşu ve Kürtlerin İslamiyet'i kabulü sonrası deq geleneği tamamen bırakılmasa bile şekil değiştirdi. Bu dönemde kalıcı dövme yaparak vücuda kalıcı bir zarar vermek yerine kına kullanımına geçildi. Yine de pek çok vatandaş deq kullanmaya devam ederek bu kadim geleneği yaşattı.
21. yüzyılda dahi bu gelenek halen varlığını sürdürmektedir. Pek çok Kürt köyünde, özellikle yaşlı Kürt kadınlarında farklı farklı pek çok deq bulunmaktadır. Fakat yöre halkına göre bu gelenek yavaş yavaş unutulmaktadır, nitekim genç Kürt kadınları ve erkekleri deq yaptırmayı pek tercih etmemektedir.
Dolayısıyla bu geleneğin yakın zamanda kaybolacağına yönelik endişeler mevcut. Yine de en eski dövme örneklerinden biri öyle ya da böyle Kürt tarih kitaplarına aittir.
Deq Nasıl Yapılır?
Deq dövme farkından bahsederek yazımızın bu kısmına giriş yapmalıyız. Nitekim deq bir çeşit dövme olsa da yapılış olarak dövmeye göre çok daha farklıdır. Çok daha kalıcı bir yoldan yapılır ve silinmesi neredeyse imkansızdır.
Günümüzde bildiğimiz dövmeler mürekkeple yapılmaktadır. İğneli dövme makinelerinin vücutta açtığı ufak boşlukların mürekkeple doldurulması yöntemi kullanılır.
Deq dövmesi ise anne sütü ve isin karıştırılmasından sonra yine iğneyle vücuda işleniyor. Oldukça kendine has ve kolay üretilemeyen bir tarifi bulunmaktadır.
Deq işleme süreci, vücudun deq yapılacak bölgesi kanayana kadar devam eder. Kanama başladıktan sonra kanın boşaldığı yaralara renkli sıvı doldurulur. Yaranın üstü mendille silinir, tülbentle sarılır. Mendilin de tülbentin de temiz olması kesinlikle önemlidir.
Deq yapılırken ilk vuruşlar epey acılıdır, fakat zaman içinde vücut kendini uyutur ve acı hissi azalır. İşlem bittikten sonra deq yapılan yer kızarır, şişer, bir yara görünümü alır. Deq yarasının iyileşme süreci değişkenlik göstermekte.
Deq dövmesi nasıl yapılır sorusunun cevabını da bu şekilde vermiş oluyoruz.
Deq tattoo veya dövmenin aksine silinememektedir. Günümüzde dövme sildirme yöntemleri bulunmaktadır, fakat bir kere deq sahibi olursanız hayatınız boyunca deq sahibi olursunuz.
Deq: Kürt Dövmeleri ve Anlamları
Deq nedir anlattık, tarifinden ve nasıl yapıldığından da bahsettik. Artık bu kadim Kürt geleneği hakkında üstünkörü olsa da bazı bilgilere sahibiz.
Fakat önemli bir kısmı asla atlamamalıyız: o da deq sembolleri ve anlamları.
İnternette çoğunlukla "deq dövme anlamları" şeklinde aratılan bu ifade, aslında "deq motifleri ne anlama gelir" şeklinde kullanılmalıdır. Çünkü bahsettiğimiz üzere deq ve dövme birbirlerinden farklıdırlar.
Deq motiflerinin taşıdığı anlamı Deq sanatçısı Fatma Temel şöyle anlatıyor:
"Deq ve günümüz dövmesi arasındaki fark çoktur. Benim için deq zaten farklıdır. Dövme mürekkep ile yapılıyor. Anlamları çok yoktur ya da herkes kendine göre anlam yükler. Ancak deq’in her motifinde bir anlam vardır. Tarihi izler taşır."
Dolayısıyla bir deq gördüyseniz, o deqin ya tarihi, ya da geleneksel bir anlam taşıdığını bilmelisiniz. Bir deq boş yere yaptırılmaz, bir anlam taşıdığı için yaptırılır.
Bildiğimiz bazı deq motifleri şunlar:
Güneş: Mezopotamya için kutsaldır ve bu nedenle insanlar vücutlarına güneş motifi yaptırırlar.
Tarak: Güzelliği simgelemektedir.
Ayna: Eskiden çok nadir bulunurdu aynalar, bu nedenle insanlar bu gizemli buluşu ellerine çizerlerdi.
Ayağa çizilen deq: Sevdiklerinin başlarını kendi vücutlarında istediklerini temsil eder.
Üç Nokta Motifi: Kürt kadınları üstlerine kuma alınmasından korunmak için bu motifi kullanırlardı.
Haç ve Akrep: Kötülüklerden korunmak için kullanılır.
