HABER - Ali Çekdar KORKMA
Sovyetler Birliği ile Kürtler arasındaki ilişkiler, özellikle 20. yüzyılın ortalarında uluslararası siyasette önemli bir yere sahipti. Kürtler, tarih boyunca çeşitli devletlerle ittifaklar kurmaya çalışmış, bağımsızlık ve özerklik arayışlarında farklı güçlerin desteğini aramışlardır. Bu süreçte Sovyetler Birliği, Kürt hareketine zaman zaman siyasi ve askeri destek sağlayan en önemli aktörlerden biri olmuştur.
ERKEN TEMASLAR VE İLK DESTEKLER
Sovyetler Birliği ile Kürtler arasındaki ilişkiler, 1920’lerde Sovyet Devrimi sonrası dönemde ilk adımlarını attı. O dönem, Sovyet yönetimi özellikle Orta Doğu’da Batı emperyalizmine karşı direnişleri desteklemeyi amaçlıyordu. Kürtler de bu politikadan yararlanarak Sovyetlerle temas kurmaya çalıştı.
Ancak esas dönüm noktası, 1946 yılında Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla geldi. İran’ın kuzeybatısında Sovyet askeri desteğiyle kurulan Mahabad Kürt Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği’nin Kürt milliyetçi hareketine doğrudan destek verdiği ilk büyük örnek oldu. Sovyetler, Mahabad yönetimini hem siyasi hem de askeri açıdan destekledi.
MAHABAD’IN ÇÖKÜŞÜ VE BARZANİ’NİN SÜRGÜNÜ
1946’nın sonlarında Sovyetler Birliği, İran üzerindeki baskıyı azaltmak için birliklerini geri çekince Mahabad Cumhuriyeti kısa sürede İran ordusu tarafından yıkıldı. Kürt liderler ağır şekilde cezalandırıldı. Mele Mustafa Barzani liderliğindeki bir grup Peşmerge savaşçısı, Sovyetler Birliği’ne sığınarak Ermenistan ve Azerbaycan SSC’de koruma altına alındı.
Bu dönemde Sovyetler, Barzani ve yanındakilere askeri eğitim ve siyasi destek sağladı. Barzani, Sovyet yetkililerle görüşmeler yaparak Kürtlerin geleceği için destek istedi. Sovyetler, Kürtleri doğrudan bağımsız bir devlet kurma yönünde desteklemese de, Irak ve İran gibi bölgelerde Kürtlerin daha güçlü bir siyasi aktör olmasını teşvik etti.
SOĞUK SAVAŞ DENGELERİ VE SOVYET POLİTİKASI
Soğuk Savaş’ın başlamasıyla Sovyetler Birliği, Orta Doğu’da etkisini artırmak isterken Kürt meselesini bir araç olarak kullanmaya başladı. Ancak Sovyetlerin Kürt politikası, tamamen Kürt halkının çıkarlarına yönelik değildi; daha çok bölgede Batı destekli rejimlere karşı bir baskı unsuru olarak kullanıldı.
1950’li ve 1960’lı yıllarda Sovyetler, Irak ve Suriye gibi Arap ülkeleriyle yakın ilişkiler kurmaya başladığında, Kürtler ile ilişkiler bir süre zayıfladı. Sovyetler, Arap sosyalist rejimlerle ittifak kurarken, Kürt taleplerinin bu ülkelerde iç karışıklık yaratabileceğinden endişe ediyordu. Bu nedenle doğrudan Kürt bağımsızlık taleplerine destek vermekten kaçındılar.
1970’LERDE KÜRTLER VE SOVYETLER
1970’lerde Irak’ta Kürtlere özerklik tanıyan anlaşmalar gündeme geldiğinde, Sovyetler yine denge politikası güttü. Bir yandan Irak merkezi hükümetini desteklerken, diğer yandan Kürtlerle doğrudan çatışmaya girilmemesini tavsiye etti. Bu dönemde Sovyetler, Kürtlere doğrudan askeri destek sağlamadı, ancak bölgesel istikrarı koruma çabası kapsamında Kürtlerin kültürel haklarının tanınmasını savundu.
Mustafa Barzani liderliğindeki KDP, özellikle 1975’te Cezayir Anlaşması sonrası İran’ın desteğini kaybedince Sovyetler’den doğrudan yardım bekledi. Ancak Sovyetler, Irak’la stratejik ilişkilerini bozmak istemediği için Barzani’nin yardım taleplerine ciddi bir karşılık vermedi. Bu durum, Kürtler için hayal kırıklığı yarattı.
KÜLTÜREL DESTEK VE KÜRDİSTAN UYEZİDİ
1923 yılında Sovyetler Birliği, Azerbaycan SSC sınırları içerisinde, Kürtlerin yaşadığı bölgede “Kızıl Kürdistan” olarak bilinen Kürdistan Uyezidi’ni kurdu. Bu özerk bölge, Kürt dilinin ve kültürünün korunması ve geliştirilmesi için önemli bir adım oldu. Kürtçe eğitim veren okullar açıldı, Kürt edebiyatı teşvik edildi ve Kürtçe basın faaliyetleri desteklendi. Ancak, 1929 yılında bu özerk bölge feshedildi ve Kürtler üzerindeki baskılar giderek arttı.
SÜRGÜN VE ASİMİLASYON POLİTİKALARI
1930’lu yıllarda Sovyetler Birliği’nde uygulanan asimilasyon politikaları nedeniyle birçok Kürt, Orta Asya’ya sürgün edildi. Bu dönemde Kürtçe yayınlar yasaklandı, Kürt aydınları tutuklandı ve Kürt kültürel faaliyetleri kısıtlandı. Stalin döneminde uygulanan bu sert politikalar, Sovyetler Birliği’ne duyulan güveni büyük ölçüde sarstı.
YEKBÛN HAREKETİ VE KÜLTÜREL CANLANMA
1989 yılında Sovyetler Birliği’nde yaşayan Kürtler, Yekbûn adlı hareketi başlattı. Bu hareket, Kürt kimliğinin yeniden canlandırılması, Kürtçe eğitimin desteklenmesi ve Kürt kültürünün yaşatılması hedefiyle yola çıktı. Yekbûn, Kürtçe yayınlar yaparak, kültürel etkinlikler düzenleyerek Sovyetler’deki Kürt toplumu arasında ulusal bilincin yeniden filizlenmesine katkı sağladı.
SOVYETLERİN ÇÖKÜŞÜ VE KÜRTLER
1980’lerde Sovyetler Birliği’nin zayıflamasıyla birlikte, Kürtlerle olan ilişkiler de iyice arka plana itildi. Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasıyla birlikte Kürt hareketi yeni bir döneme girdi ve destek arayışını daha çok Batılı ülkeler ve bölgesel aktörlere yöneltti.
Sovyetler Birliği Kürt ilişkisi tarih boyunca inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. Sovyetler zaman zaman Kürtleri desteklemiş, ancak bu destek çoğunlukla kendi stratejik çıkarları doğrultusunda sınırlı kalmıştır. kürt hareketi sovyet desteği arayışında kimi zaman önemli kazanımlar elde etmiş, kimi zaman da büyük hayal kırıklıkları yaşamıştır.
Kürtler için Sovyetler Birliği ile ilişkiler, uluslararası güç dengeleri içinde kendi ulusal davalarını ilerletme çabasının bir parçası olmuştur. Ancak nihai hedef olan bağımsızlık ve geniş özerklik talepleri hiçbir zaman Sovyetler tarafından tam anlamıyla desteklenmemiştir.
