Kültürlerin ayakta kalması, çoğunlukla sanat yoluyla olur. Bir halkın dili, müziği, edebiyatı, tiyatrosu; o halkın kimliğini inşa eder, savunur ve gelecek nesillere aktarır. Ancak, bazı diller ve kültürler, siyasi baskıların gölgesinde unutulmaya mahkûm edilir. Kürtçe, Türkiye’de uzun yıllar boyunca yasaklı bir dil olarak varlık mücadelesi verdi. Bu baskılara rağmen, Kürt halkı kendi kültürel mirasını koruma yolunda önemli adımlar attı. Kürt tiyatrosunun sahnedeki ilk adımı 1991 yılında atıldı. Bu tarihsel adım, Kürtçe’nin uzun yıllar boyunca süren yasaklı dönemine karşı bir direnişin simgesi olarak görüldü.
İLK KÜRTÇE OYUNUN SAHNEDE YÜKSELİŞİ: 1991
1991 yılı, Kürtçe tiyatro adına bir milattır. Türkiye’de Mezopotamya Kültür Merkezi (MKM), Kürtçe’nin sahneye taşındığı ilk merkezlerden biri oldu. İstanbul’un Tarlabaşı semtinde kurulan bu merkez, Kürt sanatçılarının kendi dillerinde eserler üretebilmesi için bir alan sağladı. Kürtçe’nin o dönemki yasaklarına rağmen, bir grup gönüllü sanatçı “Teatra Jiyana Nû” adı altında ilk Kürtçe tiyatro grubunu kurdu. Bu grup, doğaçlama ile oluşturdukları skeçlerle izleyiciler karşısına çıktı.
İlk gösteriler küçük bir izleyici kitlesine sahipti; sahnede yer alan sanatçılar, genellikle kendi çevrelerinden insanlarla buluşuyordu. Ancak zamanla izleyici kitlesi genişledi ve politik baskılara rağmen oyunlar seyirci karşısında sahnelenmeye devam etti. O dönem politik baskılar ve gözaltılar tiyatrocuların peşini bırakmadı. Tiyatronun her sahnelenişi bir direniş hareketi, Kürt diline sahip çıkmanın bir sembolü oldu.
KÜRTÇE TİYATRODA MODERN ADIMLAR
Kürt tiyatrosunun 1990’larda kazandığı ivme, 2000’li yıllarda profesyonel anlamda sahnelenmeye başladı. Destar Tiyatro, Berfin Zenderlioğlu ve Mirza Metin önderliğinde 2008 yılında İstanbul’da açıldı ve Kürt tiyatrosunun modern bir temsilcisi oldu. Kürtçe dilinde yazılmış oyunlar, ulusal ve uluslararası festivallerde sahnelenmeye başladı.
Destar Tiyatro’nun sahnelerinde oynanan oyunlar, Kürt halkının toplumsal sorunlarına değinen temalara sahipti. Göç, yalnızlık, baskı gibi konular, Kürt toplumunun yaşadığı acı dolu gerçekleri sahneye taşıdı. Ayrıca dünya klasiklerinden Kürtçeye çevrilen eserler de bu dönemde Kürt seyircisiyle buluştu.
KÜRTÇE TİYATRONUN YENİ UFUKLARI
Kürt tiyatrosunun Türkiye’deki gelişimi her ne kadar politik engellerle karşılaşmış olsa da, uluslararası sahnelerde Kürtçe oyunlar yüzyılı aşkın bir süredir oynanıyordu. 120 yıl önce, Chicago’da Kürtçe tiyatro yapıldığına dair kayıtlar bulunuyor. Irak Kürdistan’ında 1910’lu yıllarda Kürtçe oyunlar sahnelenmiş ve 1970’lerde Bağdat Üniversitesi mezunları Kürtçe çeviriler yaparak Shakespeare ve Moliere gibi büyük ustaların oyunlarını sahnelemişlerdir.
Ancak bu zengin tiyatro kültürünün Türkiye’ye aktarımı oldukça sınırlı kaldı. Kürtçe tiyatronun gelişimini engelleyen en büyük sorunlardan biri, Kürtçe metinlerin sınırlı olmasıydı. Kürt edebiyatında olduğu gibi, Kürt tiyatrosunda da dile hâkim çevirmenler bulmak zor oldu.
DİYARBAKIR ŞEHİR TİYATROSU
Kürt tiyatrosunun önemli bir temsilcisi olan Diyarbakır Şehir Tiyatrosu (DBŞT), 2001 yılından beri Kürtçe oyunlar sahneliyor. İlk oyunları, tek bir Kürtçe sözcüğün kullanıldığı Mahmud ile Yezida adlı eserdir. Bu küçük adım, Kürtçe tiyatronun Diyarbakır’da yeşermesine vesile oldu.
DBŞT, repertuarında dünya klasiklerini Kürtçeye çevirerek büyük bir başarı elde etti. Bölgenin sorunlarına değinen oyunlar, seyirciler tarafından büyük ilgiyle karşılandı. Ancak DBŞT de Kürtçe tiyatronun genel sorunlarıyla karşı karşıya kaldı. 2016’da Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’ne kayyum atanmasının ardından DBŞT’nin çalışmaları büyük ölçüde durduruldu.
Kürtçe tiyatro, kökleri çok derinlere dayanan bir sanat formudur. Türkiye’de sahneye çıkışı, Kürt halkının kültürel varoluş mücadelesinin önemli bir parçasıdır. İlk Kürtçe oyun 1991’de sahnelenmiş olsa da, bu tiyatro türü geçmişten günümüze sayısız engelle karşılaşmıştır. Ancak her ne olursa olsun, Kürtçe tiyatro ayakta kalmayı başarmış ve gelişmeye devam etmektedir. Bu sanat formu, bir halkın dilini, kültürünü ve kimliğini korumanın en etkili yollarından biri olmaya devam edecektir.
