Başta ülkemizde olmak üzere tüm dünyadan yüz binlerce turist her yıl Güneydoğu Anadolu bölgesine akın ediyor. Diyarbakır kiliseleri, Adıyaman'da bulunan Nemrut Dağı, Şanlıurfa'da bulunan Göbeklitepe, Mardin'in eski şehri, devasa Atatürk Barajı gibi birçok eser herkesin ilgisini fazlasıyla çekmekte.
Söz konusu Güneydoğu Anadolu olduğunda asıl gözümüze çarpan şey kültürel ve etnik çeşitlilik. Türk, Kürt, Arap, Süryani, Alevi ve daha nicesi bu bölgede yüzyıllardır bir arada yaşamaktalar. Bu topraklarda yıllar yılı dinlerini rahatça yaşayan halklar arkalarında birçok dini yapıt bıraktılar.
Bu yapıtlardan bazıları da tarihi kiliseler elbette. Tarihi kiliselerin pek çoğu Mardin bölgesinde yer almakta, ancak başka şehirler de atlanmamalı; örnek olarak Şanlıurfa ve Diyarbakır kiliseleriyle öne çıkan diğer kentlerden. Özellikle de Diyarbakır'da bilinmeyen pek çok kilise yer alıyor.
Bu yazımızda sizlerle Diyarbakır kiliselerini paylaşıyoruz. İşte köklü geçmişi ve tarihiyle sizi geçmişe götürecek 7 kilise...
Diyarbakır Hakkında
Diyarbakır hiç şüphesiz ki Güneydoğu Anadolu'nun en önemli şehri. Eski ismi Amed olan Diyarbakır, toplam 1.635.048 kişilik nüfusuyla bölge için bir nevi çekim merkezi. Şehir birçok özelliğiyle öne çıkıyor, bunların arasında yemek kültüründen futbol takımına birçok şeyi sayabiliriz.
Şehrin tarihi yönü de asla atlanmamalı, başta şehri sarıp sarmalayan surlar var elbette. Şehir büyük bir mirası içinde barındırıyor. Diyarbakır kiliseleri ise şehrin sessiz kahramanları konumunda.
Yazımızın kalanında sizlere Diyarbakır'da yer alan kiliseleri kısaca tanıtacak ve bu kadim şehri ziyaret edeceklere rehber olmaya çalışacağız.
Yazımızda ismi geçecek kiliselerin listesi ise şu şekilde:
- Meryem Ana Kilisesi
- Saint George Kilisesi
- Mar Petyun Kilisesi
- Surp Stephanos Kilisesi
- Surp Giragos Kilisesi
- Surp Sarkis Kilisesi
- Antik Hasuni Kilisesi
1. Meryem Ana Kilisesi
Üçüncü yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen kilise, yaklaşık 1900 yıldır ayakta durmakta. Kiliseyi yaptıran grup ise Ortodoks Süryaniler.
Mor Yakup Kilisesi ismiyle de anılan kilise, özellikle geç Roma döneminden kalan kapısı ve Bizans döneminden kalan mihrabıyla dikkat çekmekte.
Tarihinde bilindiği kadarıyla tam on tadilat geçiren kilise, son olarak 2004-2005 yıllarında restore edildi ve o zamandan beri son haliyle turistlere ev sahipliği yapmakta.
- Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan kiliseye Diyarbakır Havalimanı'ndan kolaylıkla ulaşılabilir. Kilisenin açık adresi şu şekilde: Lalebey, Uçak Sk. No:10, 21300 Sur/Diyarbakır
2. Saint George Kilisesi
Tıpkı aynı ilçede bulunduğu Meryem Ana Kilisesi gibi üçüncü yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen kilise, yaklaşık 1900 yıldır ayakta durmakta.
Kara Papaz Kilisesi ismiyle de anılan kilisenin kim veya kimler tarafından inşa ettirildiği bilinmiyor. Tahminler pek çok dini grubun bu kiliseyi kullandığı yönünde.
Son olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sanat galerisi olarak kullanılan kilise maalesef 6 Şubat 2023 Depremi'nden etkilendi.
- Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan kilise, Meryem Ana Kilisesi'nin aksine ilçenin kuzeydoğusunda yer alıyor. Kilisenin açık adresi şu şekilde: Cevat Paşa, 21300 Sur/Diyarbakır
3. Mar Petyun Keldani Kilisesi
17. yüzyılda inşa edilen kilise, Katolik Süryaniler olarak da adlandırabileceğimiz Keldani grubuna aittir. Tam inşa tarihi bilinmemekle birlikte üstündeki yazıtlardan 1834'te ilk kez bir tadilat geçirdiği anlaşılmaktadır.
Çevresindeki yapılarla bir külliye havası veren Mar Petyun, içinde kilisesinin yanı sıra bir lojman ve üç de avlu bulundurmaktalar.
Birinci dünya savaşı esnasında yaşanan olaylar sonrası cemaatinin büyük kısmını kaybeden kilise, şu an on ailelik cemaatiyle Diyarbakır'ın iki aktif kilisesinden biridir. Kilise geçen yıl 108 yıl sonra ilk kez başpiskopos'a da kavuşmuştur.
- Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan kilise, ilçenin doğu kanadında kalmaktadır. Kilisenin açık adresi şu şekilde: Savaş, Şerefali Sok No:2, 21200 Sur/Diyarbakır
4. Surp Stephanos Kilisesi
1890-1892 yılları arasında inşa edildiği ifade edilen kilise, Diyarbakır'a 80 kilometre uzaktaki Silvan ilçesinde yer almaktadır. Silvan eskiden Hristiyan nüfus barındıran bir ilçeydi.
Kilise, tıpkı Mar Petyun Kilisesi gibi Keldani grubuna aittir, ancak sadece 20-25 yıl kadar kilise olarak kullanılmıştır. Birinci Dünya Savaşı sırasında Hristiyanlar toplu bir şekilde Silvan'ı terk etmiş, kilise de işlevini yitirmiştir.
Kilise olarak kullanımı sona erdikten sonra önce Kasaplar Çarşısı olarak kullanılan bina, sonrasında belediye sineması olarak kullanılmış, 1988 yılında ise camiye çevrilmiştir. Halk arasında "Belediye Camii" olarak bilinmektedir.
- 6 Şubat 2023 Depremi'nde zarar gören cami şu an ibadete kapalıdır. Kilisenin açık adresi şu şekilde: Selahattin, 522. Sk. No:3, 21640 Silvan/Diyarbakır
5. Surp Giragos Kilisesi
Bölgenin en önemli kiliselerinden biri olarak bilinen Surp Giragos Kilisesi 16. yüzyılda inşa edildi. Kilisenin inşaatında yer alan ve sonrasında da cemaatini oluşturan grup ise Ermeniler. 1881 yılında büyük bir yangında harap olan kilise, bizzat Şeyhülislam fetvası alınmasının ardından 1883 yılında yeniden inşa edildi.
Ermeni tehciri sonrası terk edilen ve işlevini yitiren kilise, Birinci Dünya Savaşı'nda Alman karargahı olarak kullanılmıştır. Sonrasında 1960 yılına kadar askeri depo, bez deposu gibi işlevler üstlenmiştir.
1960 yılında Diyarbakır Ermeni cemaatine devredilen ve Hızır İlyas Ermeni Kilisesi Vakfı mülkiyetine geçen kilise bu yıllarda tamamen metruk kaldı.
2011 yılında restore edilen ve yeniden ibatede açılan kilise, 2016 yılında devlet tarafından kamulaştırıldı ve kapsamlı bir restorasyon için kapatıldı. Kilise 2022 yılında ise bir kez daha ibadete açıldı.
Yılda bir büyük ayin gerçekleştiren kilise, dünya çapından Diyarbakırlı Ermeniler tarafından sık sık ziyaret edilmekte.
- Küçük Kilise veya Çanaklı Kilise isimleriyle de anılan kilise, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alıyor. Kilisenin açık adresi şu şekilde: Savaş, Göçmen Sk. No:17, 21200 Sur/Diyarbakır
6. Surp Sarkis Kilisesi
1515 veya 1518'de inşa edildiği tahmin edilen kilise, tıpkı Surp Giragos kilisesi gibi Ermeniler tarafından inşa ettirilmiştir.
Ermeni tehciri sonrası diğer Ermeni kiliseleri gibi cemaatini kaybeden kilise, sonrasında bir dönem çeltik fabrikası olarak kullanılmış, bu nedenle bölge halkınca "Çeltik Kilisesi" ismiyle de anılmıştır.
Kilise şu anda metruk durumdadır. Özellikle defineciler ve yağmacılar nedeniyle epey zarar gören, yer yer de yakılan kilise neyse ki ana iskeletini koruyor ve restorasyon için bekliyor.
Kilise iki katlıdır, içinde bir okul barındırır. Aktif olduğu dönem üst katını kadınlar kullanmaktaydı.
- Ziyarete ve ibadete kapalı olan kilisenin açık adresi şu şekilde: Ali Paşa, Talu Sk. No:51, 21300 Sur/Diyarbakır
7. Antik Hasuni Kilisesi
Bölgenin tarihinde büyük yer teşkil eden Hasuni Mağaraları'nın içinde yer alan kilisenin 13. yüzyılda inşa edildiği tahmin ediliyor.
Kilisenin yapımında Silvan şehrine özgü renkli taşların kullanılması ve bu vesileyle mağaranın kendisine de uyumlu hale getirilmesi, kiliseyi ilginç kılan detaylardan biri.
300 odalı devasa mağara şehrinin bir parçasını oluşturan kilise şu anda tamamen metruk durumda ve artık mağaranın doğal bir parçası olarak ziyaret edilmekte.
Diyarbakır'ın Silvan ilçesinin yaklaşık 7-8 kilometre uzağındaki mağaraların açık adresi şu şekilde: İncesu, 21640 Silvan/Diyarbakır
Eğer yazımızı okuduktan sonra Diyarbakır'daki kiliseleri ziyaret ederseniz gezinizle ilgili düşüncelerinizi bizimle paylaşmayı unutmayın.
